Телефон: +7 (727) 269-47-33
Email: soilkz@mail.ru
Жұмыс кестесі: 8.00 - 16.30
RU RU KZ KZ EN EN
Агрохимия бөлімі
У.У. Успанов атындағы Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми-зерттеу институтының агрохимия бөлімі 1945 жылы институт құрылған кезден бастап жұмыс істеген топырақ химиясы зертханасының негізінде ұйымдастырылған. Әр жылдары бұл бөлімге көрнекті ғалымдар жетекшілік етті: Е.С. Сушко, Ю.Ф. Пиль, И.И. Емельянов, И.С. Меженин, К.И. Имангазиев, П.Г. Грабаров, С.Н. Федосов, С.М. Сейфуллина, Б.У. Сүлейменов, Г.А. Сапаров. 2020 жылдан бастап бөлімді ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты Бахытбек Мустафаулы Амиров басқарады.
 Қазіргі уақытта бөлімде 10 ғылыми қызметкер жұмыс істейді, олардың ішінде: 1 ғылым докторы, 2 ғылым кандидаты, 1 PhD докторы, 3 ғылым магистрі, 1 жоғары білімді маман және 2 бакалавр бар.
Ғылыми зерттеулердің негізгі бағыттары
  1. Топырақ-агрохимиялық кешенді зерттеулер жүргізу және агрохимиялық картограммалар жасау.
     Агроэкологиялық аймақтардың ерекшелігі мен жерлердің тозу деңгейін ескере отырып, топырақ құнарлылығын қалпына келтіру, сақтау және арттырудың ғылыми негізделген әдістері әзірленеді және енгізіледі. Топырақ ресурстары мен агротехнологияларды басқаруда мониторинг деректеріне негізделген дараланған тәсіл ерекше көңіл бөлінеді.
  2. Өсімдіктердің минералдық қорегін зерттеу және оңтайландыру.
     Макро- және микротыңайтқыштардың, биостимуляторлар мен өсуді реттегіштердің өсімдіктердегі физиологиялық-биохимиялық үдерістерге әсер ету механизмдері зерттеледі. Әртүрлі су және топырақ құнарлылығы деңгейлерінде, соның ішінде тұзданған және тозған жерлерде дақылдардың тұрақты өнімділігін қамтамасыз ететін тиімді қоректендіру жүйелері әзірленеді.
  3. Тыңайтқыштар мен биопрепараттарды қолданудың ғылыми негіздемесін әзірлеу.
     Минералдық, органикалық және биоорганикалық тыңайтқыштарды, адаптогендерді, өсу реттегіштерін және биологиялық препараттарды топырақ-климаттық жағдайларға, дақылдардың биологиялық ерекшеліктеріне және шаруашылықтардың ресурстық қамтамасыз етілу деңгейіне қарай ұтымды қолдану бойынша ұсыныстар қалыптастырылады. Экологиялық қауіпсіздік, агроэкожүйелердің тұрақтылығы және экономикалық тиімділік қағидаттары ескеріледі.
  4. Ауыл шаруашылығы дақылдарының өнім түзу процесін модельдеу.
     Зерттеулердің маңызды бағыты – өнім қалыптасу үдерісін математикалық модельдеу, оған мыналар кіреді:
    • Минералдық қорек, ылғалмен қамтамасыз етілу, тұздық жүктеме және басқа агроэкологиялық факторлардың өсімдік өсуі мен дамуына әсерін модельдеу;
    • Топырақтың агрохимиялық күйіне байланысты дақылдар өнімділігінің болжамды модельдерін құру.
    • Дала жағдайларында модельдерді жеткіліксіз тексеру;
    • Микроландшафттық деңгейде топырақ көрсеткіштерінің жоғары өзгермелілігі;
    • Белгілі бір топырақ жағдайларында қоректік элементтердің биожетімділігі бойынша бастапқы деректердің жеткіліксіздігі;
    • Модельдерді жергілікті топырақ-климаттық жағдайлар мен агротехнологияларға бейімдеу қажеттілігі.
Көрсетілетін қызметтер
  • Ауыл шаруашылығы жерлерін ұтымды пайдалану бойынша ұсыныстар мен картограммалар құра отырып, топырақ-агрохимиялық зерттеулер жүргізу.
  • Биорганикалық, биоминералдық тыңайтқыштар мен отандық биопрепараттарды қолдану жүйесіне ғылыми-практикалық сүйемелдеу.
  • Инновациялық технологияларды енгізу, тыңайтқыштарды дифференциалды түрде қолдану, агрохимиялық нормативтер мен агроэкологиялық шешімдерді қолдану бойынша кеңес беру.
 
Негізгі жетістіктер
1945–1990 жж.
  • Қазақстанның түрлі топырақ-климаттық аймақтарында қант қызылшасы мен жаздық бидайға микроэлементті тыңайтқыштардың (мыс, бор, марганец) тиімділігін кешенді зерттеу.
  • Микротыңайтқыш ретінде өндірістік қалдықтарды (шлак, флотациялық қалдықтар) сынақтан өткізу.
  • 2300 топырақ тілімі бойынша алынған 10000 үлгі негізінде микроэлементтердің (Zn, Cu, Mn, Mo, Co, B) жалпы және жылжымалы құрамын анықтап, алғашқы агрохимиялық картограммаларды жасау.
  • Суландыру жағдайлары мен топырақтың қамтамасыз етілуіне қарай микротыңайтқыштарды енгізу бойынша ұсыныстар дайындау.
1960–1975 жж.
  • Гумус, азот, фосфор, калий сияқты қоректік элементтермен топырақтың қамтамасыз етілуіне қатысты аналитикалық деректерді камералық өңдеу және оларды жырту, жарты метрлік және метрлік қабаттарда есептеу.
  • Қызылорда облысы бойынша 93 мың га, 33 шаруашылықты қамтыған агрохимиялық зерттеу, тыңайтқыш енгізу бойынша картограммалар мен нұсқаулықтар жасау.
2005–2020 жж.
  • Оңтүстік Қазақстан облысы аумағында 50 мың га-дан астам жерде агрохимиялық және агроэкологиялық қамтамасыз ету жобалары.
  • Байқоңыр ғарыш айлағы мен Үстірт маңындағы зымыран ұшыру әсерін топырақ-геохимиялық мониторинг арқылы бақылау.
  • Мақта өсіретін аймақтарда жыртылатын жерлердің ауыр металдармен (Zn, Cu, Pb, Cd, Ni) ластануын бақылау.
  • Сұйық кешенді тыңайтқыштар, топырақ құнарлылығын сақтау технологиялары, вертикалды дренаж және адаптогендерді мақта өсіруде пайдалану бойынша зерттеулер.
  • Күкіртті тыңайтқыштар мен биоорганикалық тыңайтқыштарды қолдану бойынша агротехнологиялар әзірлеу.
2021–2023 жж.
 Мақсатты ғылыми-техникалық «Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің құнарлылығын сақтау және қалпына келтірудің ғылыми-технологиялық негіздемесі» (БП 267) бағдарлама аясында:
  • Дәнді, бұршақ және техникалық дақылдар: күздік бидай, күріш, жүгері, соя, қант қызылшасы үшін «Тумат» органикалық гуминді тыңайтқышының далалық және өндірістік сынақтары жүргізілді.
  • Картоп, пияз, мақта және қауын бойынша жоспарланған өнімге байланысты тыңайтқыштардың дифференциалды мөлшерлері әзірленді.
  • Тыңайтқыштар мен топырақтан қоректік элементтердің сіңірілу коэффициенттері бойынша нормативтер әзірленді.
  • Топырақ құнарлылығын және тұздану деңгейін ескере отырып, минералды тыңайтқыштарды даралап енгізу негізінде картоп, пияз, мақта және қауын өнімділігін болжау және басқару модельдері жасалды.
 
2024–2026 жж.
 Ағымдағы зерттеулер 2024–2026 жылдарға арналған «Топырақ құнарлылығын сақтау мен қалпына келтірудің жаңа тәсілдері негізінде ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету» ғылыми-техникалық бағдарламасы 3 (5-7) тапсырма бойынша жүргізілуде.
Мақсаты: Интенсивті егіншілік жағдайында ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді ұтымды пайдалану арқылы топырақ құнарлылығын қалпына келтіру мен ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін тұрақты арттыруды қамтамасыз ету.
5-тапсырма:
 «Зерттеліп отырған өңірлерде тәлімі және суармалы егіншілік жағдайында топырақтағы органикалық заттарды арттыруға бағытталған тыңайтқыш жүйесін жетілдіру».
Зерттеу объектілері: Суармалы ашық сұр топырақтар, қант қызылшасы және жүгері.
Өткізу орны: «Қызылшоқы» ЖШС, Кербұлақ ауданы, Жетісу облысы.
Күтілетін нәтижелер: Органикалық және минералды тыңайтқыштардың тиімді құнарлылық элементтеріне және ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігіне әсері анықталады. Тыңайтқыштар жүйесі негізінде дақылдардың өнімділігін арттыру әдістері өндірісте сынақтан өткізіледі. Суармалы топырақтағы гумуспен қамтамасыз етілу деңгейі мен өсімдіктер өнімділігі арасындағы байланыс айқындалады. Тыңайтқыштар жүйесінің экономикалық тиімділігі мен өндірістік ұсыныстар дайындалады.
 
6-тапсырма:
«Қазақстанның оңтүстігінде минералдық қоректенуді оңтайландыру негізінде перспективті ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін қалыптастыру моделін құру».
Зерттеу объектілері: Оңтүстік Қазақстанның әр түрлі деңгейде тұзданған ашық сұр топырақтары, жүгері және қауын.
Өткізу орны: «Сарқырама» шаруа қожалығы, Отырар ауданы, Түркістан облысы.
Күтілетін нәтижелер:
Ашық сұр топырақтарда агрохимиялық көрсеткіштерді, тұздану деңгейін және қолданылған минералдық тыңайтқыштардың мөлшерін ескере отырып, жүгері мен қауын өнімділігінің математикалық модельдері жасалады. Бұл модельдер топырақ құнарлылығы факторлары негізінде өнімділікті болжауға және аймақтың табиғи шектеуші жағдайларына бейімделген оңтайлы қоректендіру жүйелерін әзірлеуге мүмкіндік береді.
 Нәтижелер ғылыми мақалалар мен агрохимиялық ұсыныстардың негізі болады. Жасалған модельдер ұқсас жағдайдағы өңірлерге бейімделуі мүмкін.
 
7-тапсырма:
«Биологиялық негіздегі балама тәсілдер арқылы топырақ құнарлылығын сақтау мен арттыру жолдарын іздестіру».
Зерттеу объектілері: Тәлімі ашық сұр топырақтар, күздік бидай мен жаздық арпа.
Өткізу орны: «Қызылшоқы» ЖШС, Кербұлақ ауданы, Жетісу облысы.
Күтілетін нәтижелер:
Топырақ құнарлылығын сақтау мен арттырудың балама тәсілдерінің гумус мөлшеріне, қоректік режиміне, дақылдардың өсу параметрлеріне әсері бағаланады. Жинақталған деректер топырақ құнарлылығына, дақыл сапасына, қоректік элементтердің балансын сақтауға байланысты болады. Биологиялық негіздегі балама тәсілдерді қолданудың тиімділігі мен оларды экологиялық бағытталған басқару жүйелеріне енгізудің ғылыми негіздемесі беріледі.
Халықаралық ынтымақтастық
Гранттар мен жобалар:
  • Халықаралық ғылыми-техникалық орталықтың (Мәскеу) К-486 жобасы: «Суармалы сұр топырақтарда тығыздық пен құнарлылықты реттеудің агромелиоративтік әдістері»
  • ЖАҚ «Беларусь калий компаниясымен» бірлескен жоба: мақта, картоп және күрішке калийлі тыңайтқыштарды сынау.
ТМД бағдарламаларына қатысу:
  • Тыңайтқыштармен жүргізілетін мемлекетаралық Географиялық тәжірибе желісінің әдістерін жетілдіру.
  • Топырақтың деградациясының алдын алуға арналған тыңайтқыш жүйелерін әзірлеу.
  • Агрохимиялық қамтамасыз етуді қолдайтын агросервистік жүйелерді қалыптастыру.
  • Агроэкожүйелердегі агрохимияның экологиялық функцияларын зерттеу.
Халықаралық конференциялар мен симпозиумдар:
  • FAO INSII семинары, Рим (2015)
  • Еуразиялық азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі халықаралық конференция (2016)
  • Азия агрохимиялық форумы (2016)
  • Германиядағы агроландшафтық зерттеулер орталығына ғылыми сапарлар
  • Құрғақ аймақтарда қашықтықтан зондтау бойынша симпозиум (Қазақстан, 2016)
  • Belt and Road тұрақты даму форумы (2016)
Ғылыми өнімдер
 Көпжылдық ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесінде бөлім қызметкерлері 500-ден астам ғылыми еңбек жариялады, олардың қатарында:
  • монографиялар,
  • отандық және шетелдік басылымдардағы ғылыми мақалалар,
  • өндірістік ұсыныстар,
  • әдістемелік нұсқаулар мен нормативтік құжаттар бар.
2022 жыл
  1. Амиров Б.М., Сейтменбетова А.Т., Құлымбет Қ.Қ. Алматы облысының кәдімгі сұр топырақтарында тыңайтқыштардың бас пияздың фотосинтездік өнімділігі мен өнімділігіне әсері. // Почвоведение и агрохимия. №2. 2022 ж. – Б. 75–87. https://doi.org/10.51886/1999-740X_2022_2_75
  2. Амиров Б.М., Сапаров Ғ.А., Құлымбет Қ.Қ., Балғабаев А.М. Жетісу жотасының солтүстік беткейінің ашық-қара қоңыр топырағында картоп өсіруде минералдық және биотыңайтқыштарды қолданудың тиімділігі. // Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің Хабаршысы. №3 (62). 2022. 1-бөлім. Б. 32–42. https://doi.org/10.52081/bkaku.2022.v62.i3.078
  3. Амиров Б.М., Сейтменбетова А.Т., Құлымбет Қ.Қ. Жетісу облысының кәдімгі сұр топырақтарында тыңайтқыштардың пияздың фотосинтездік көрсеткіштері мен өнімділігіне әсері. // Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары, 2022. – Б. 279–287.
  4. Амиров Б.М., Сейтменбетова А.Т., Құлымбет Қ.Қ., Махмаджанов С.П. Түркістан облысының әртүрлі тұздану дәрежесіндегі ашық сұр топырақтарында тыңайтқыштарды қолданғанда қауынның фотосинтездік өнімділігі. // Тверь, 2022. – Б. 40–50.
  5. Амиров Б.М., Сейтменбетова А.Т., Кулымбет К.К., Махмаджанов С.П. Түркістан облысының тұзданған сұр топырақтарында тыңайтқыш қолданғанда қауын өнімділігі. // Почвоведение и агрохимия. 2022; №4: 47–63.
  6. Сейтменбетова А.Т., Сулейменов Б.У., Нысанбаева А.Ә. «БиоЭкоГум» және «Тумат» тыңайтқыштарының соя мен сафлор өсіруде ашық-қоңыр топырақ микрофлорасына әсері. // Почвоведение и агрохимия №1, 2022. – Б. 40–51.
  7. Kaisanova G.B., Suleimenov B.U. Соя өсіруде Тумат гуминді тыңайтқышын қолдану (Анджан облысы). // Почвоведение и агрохимия, №2, 2022. – Б. 88–98.
  8. Сулейменов Б.У., Сейтменбетова А.Т. «БиоЭкоГум» биопрепаратының дәнді және бұршақ дақылдарына әсері. // Почвоведение и агрохимия №4, 2022. – Б. 52–72.
  9. Сулейменов Б.У., Танирбергенов С.И., Кайсанова Г.Б., Абильдаева У.У. Жетісуда күздік бидай өнімділігі. // Ғылым және білім, № 4-2 (69), 2022. – Б. 138–148.
  10. Сулейменов Б.У., Танирбергенов С.И., Кайсанова Г.Б., Абильдаева У.У.  Күздік бидайда «Тумат» гуминді тыңайтқышын қолдану. // XXV Халықаралық ғылыми-практикалық форум материалдары, Краснообск, 2022. – Б. 70–71.
2023 жыл
  1. Амиров Б.М., Құлымбет Қ.Қ., Сейтменбетова А.Т., Құрманақын О.С.  Оңтүстік Қазақстандағы тұзданған сұр топырақта тыңайтқыш енгізгенде қауынның NPK элементтерін сіңіруі. // Почвоведение и агрохимия, №3, 2023. – Б. 36–53.
  2. Amirov B.M., Seytmenbetova A.T., Kulymbet K.K., Nam V.K. Жетісу өңіріндегі ашық-қоңыр топырақта картоп өсіруде тыңайтқышты модельдеу. // Вестник КазНУ, 2023. Т. 76, №3. – Б. 29–40.
  3. Амиров Б.М., Құлымбет Қ.Қ., Сапаров Г.А.,Сейтменбетова А.Т., Құрманақын О.С.  Түркістан облысы, Шаульдер массивінде әртүрлі азот тыңайтқыштары мен мөлшерлерінің жүгері өнімділігіне әсері. // Почвоведение и агрохимия. №4, 2023. – Б. 60–71.
  4. Танирбергенов С.И., Сулейменов Б.У, Зәріп З.А. «Тумат» органикалық гуминді тыңайтқышын сояда қолдану. // Почвоведение и агрохимия №1, 2023. – Б. 75–85.
  5. Карабаев К.Б., Сулейменов Б.У., Аташева Г.У. «БиоЭкоГум» тыңайтқышының жүгері мен сояның өсуіне әсері (ашық-қоңыр топырақта). // Почвоведение и агрохимия №4, 2023. – Б. 108–122.
  6. Амиров Бахытбек, Сейтменбетова Ақсауле, Құлымбет Қанат, Тәңірбергенов Самат. Оңтүстік Қазақстанның тұзданған топырағында қауынның фотосинтездік және өнімдік көрсеткіштеріне тыңайтқыштың әсерін модельдеу. // Research on Crops, 2023. – Т. 24 (2): Б. 307–315.
  7. Сүлейменов Б., Мирдадаев М., Танирбергенов С., Пошанов М., Басманов А., Шарыпова Т. Солтүстік Қазақстандағы суармалы жерлердің батпақтану мәселесін шешу жолдары. // International Journal of GEOMATE, Жапония, 2023. Т. 25, №110. – Б. 29–39.
  8. Амиров Б.М., Сейтменбетова А.Т., Құлымбет Қ.Қ., Махмаджанов С.П. Әртүрлі тұздану дәрежесіндегі сұр топырақта тыңайтқыштар қолданғанда қауын өнімділігін модельдеу. // Украина, Круты, 2023. – Б. 20–31.
  9. Амиров Б.М., Сейтменбетова А.Т., Кұлымбет К.К.  Жетісуда картопқа минералдық тыңайтқыштардың тиімділігі. // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция, Грозный, 2023. – Б. 40–48.
  10. Әміров Бақытбек. Тыңайтқыштардың ғылыми негіздерін қайта дайындау керек. // Егемен Қазақстан, 17 мамыр 2023 ж.
     11–14. Алдыңғы жұмыстар ағылшын және қазақ тілінде әртүрлі журналдарда (Research on Crops, Вестник КазНУ, Почвоведение и агрохимия) қайталанып жарияланған.
  11. Қазақстан Республикасындағы бейтарап және сілтілі тұзданған топырақтарды мелиорациялау бойынша ұсыныстар. – Алматы, 2023. – 60 б.
  12. Қазақстанның батпақтанған жерлерін игеру және пайдалану бойынша ұсыныстар. – Алматы, 2023. – 64 б.
  13. Солтүстік өңірлердегі батпақтану мәселесін шешуге арналған ғылыми-әдістемелік ұсыныстар. – Алматы, 2023. – 58 б.
  14. Жетісу облысының жайылымдарын өнімділігін арттыру тәсілдері. – Алматы, 2023. – 18 б.
2024 жыл
  1. Амиров Б.М., Құлымбет Қ.Қ., Сейтменбетова А.Т., Тулепбергенова Г.Т., Құрманақын О.С.
    Түркістан облысының тұзданған сұрой топырақтарында минералдық тыңайтқыштардың әсерімен қауын өнімділігін модельдеу.
    // «Көкөніс және бақша дақылдарын өсіру: тарихи аспектілері, қазіргі жағдайы, проблемалары мен даму перспективалары» атты Х Халықаралық ғылыми‑тәжірибелік конференция материалдары (11–12 наурыз 2024, Круты ауылы, Украина), «Маяк» тәжірибе стансасы, 50 жылдығына орай. 2‑том, Обухов: ФОП Гуляева В.М., 2024. 9–22‑бб.
  2. Амиров Б.М.,  Құлымбет Қ.Қ., Сейтменбетова А.Т., Құрманақын О.С., Тулепбергенова Г.Т.
    Жетісу өңірінің кәдімгі сұрой топырақтарында минералдық тыңайтқыштардың бас пияз өнімділік және биометриялық көрсеткіштерге әсерін модельдеу.
     // Жоғарыда аталған конференцияның 1‑томы, Обухов, 2024. 23–35‑бб.*
  3. Амиров Б.М., Құлымбет Қ.Қ., Сейтменбетова А.Т., Сапаров Ғ.А., Тулепбергенова Г.Т., Махмаджанов С.П.
    Оңтүстік Қазақстанның тұзданған топырақтарында тыңайтқыш қолданудың мақта өнімділігі мен талшық сапасына әсерін модельдеу.
    // Почвоведение и агрохимия, 2024; (1):46–61.
  4. Амиров Б.М., Сейтменбетова А.Т., Құлымбет Қ.Қ., Тулепбергенова Г.Т., Құрманақын О.С.
    Түркістан облысының тұзданған сұрой топырақтарында қауын өсіруде минералдық қоректендіруді оңтайландыру және өнімділікті модельдеу.
     // VII Халықаралық конференция материалдары (23 мамыр 2024, Харьков облысы), Вінниця: ТВОРИ, 2024. 10–15‑бб.
  5. Амиров Б.М., Сейтменбетова А.Т., Құлымбет Қ.Қ., Тулепбергенова Г.Т., Құрманақын О.С.
    Жетісу өңірінің етегіндегі қоңыр және сұрой топырақтарында пияз өсіруде N, P, K алу көрсеткіштері (тыңайтқыштарға байланысты).
     // Жоғарыда аталған конференцияның конференциясы Вінниця: ТВОРИ, 2024. 16–19‑бб.
  6. Жандыбаев О., Амиров Б.М., Малимбаева А., Баматов И.
    Оңтүстік Қазақстандағы интенсивті алма бағында фертигация арқылы минералдық қоректенуді оңтайландыру және жемістің өнімділігі мен сапасын арттыру.
    // Почвоведение и агрохимия, 2024; (3):73–88. https://doi.org/10.51886/1999-740X_2024_3_72
  7. Ғазизов А.Д., Аманжолқызы А., Амиров Б.М., Сапаров Ғ.А.
    Табиғи алюмосиликаттарға және биологиялық белсенді заттарға негізделген органоминералдық тыңайтқыш-амелиоранттардың жүгері өсуіне әсері. 1-бөлім.
    // Почвоведение и агрохимия, 2024; (4):84–97. https://doi.org/10.51886/1999-740X_2024_4_85
  8. Карабаев К., Сулейменов Б., Сманов Ә.
    Ашық қара-қоңыр топырақта биорганикалық тыңайтқыш қолдану арқылы жүгерінің өсуі мен өнімділігін арттыру.
    // İzdenister, natizhеler, 2024; №1 (101):74–84. https://doi.org/10.37884/1-2024/08
  9. Karabayev K.B., Suleimenov B.U., Smanov A.Zh., және басқалар.
    Оңтүстік-шығыс Қазақстанда BioEcoGum қолдану арқылы Porumben жүгері гибридтерінің өсуі және өнімділігі.
    // SABRAO Journal of Breeding and Genetics, 2024; 56(2):673–680. http://doi.org/10.54910/sabrao2024.56.2.19
  10. Сулейменов Б., Қайсанова Г., Сулейменова М., Танирбергенов С.
    «Тумат» гуминді тыңайтқышының қант қызылшасы өнімділігіне әсері.
    // Agronomy, 2024; 14(6):1100. https://doi.org/10.3390/agronomy14061100
  11. Қалиева С., Сулейменов Б., Рваидарова Г., және басқалар.
    Қазақстанның қоңыр топырақтарында қант қызылшасы сорттарына тыңайтқыштық өңдеулердің әсері: өнім мен топырақ/өсімдік қоректік құрамының кешенді зерттеуі.
    // Eurasian Journal of Soil Science, 2024; 13(3):247–253. https://doi.org/10.18393/ejss.1479830
2025 жыл
  1. Амиров Б.М., Базарбаев С.О., Жандыбаев О., Құрманақын О.С.
    Оңтүстік Қазақстанның тұзданған сұрой топырақтарында минералдық тыңайтқыштардың мөлшерлері мен қатынастары әсерімен жүгерінің өнімділігін модельдеу.
    // Почвоведение и агрохимия, 2025; (1):56–72. https://doi.org/10.51886/1999-740X_2025_1_56
  2. Амиров Б.М., Сейтменбетова А.Т., Құлымбет Қ.Қ., Базарбаев С.О., Құрманақын О.С., Тулепбергенова Г.Т.
    Тыңайтқыштарға байланысты картоп өнімділігінің көрсеткіштерін модельдеу.
     // Мәскеу конференция материалдары, 2025; 100 жылдық бағында. Минск, 2025. 21–25‑бб.
  3. Амиров Б.М., Құрманақын О.С., Базарбаев С.О., Жандыбаев О.С., Сейтменбетова А.Т., Тулепбергенова Г.Т.
    Түркістан облысының әртүрлі тұзданған сұрой топырақтарына минералдық тыңайтқыштардың әсеріне математикалық болжам.
    // Почвоведение и агрохимия, 2025; (2):35–45. https://doi.org/10.51886/1999-740X_2025_2_35
  4. Жандыбаев О., Амиров Б.М., Баматов И.
    Жартылай құрғақ жағдайда алма өндірісін тұрақты етуде фертигация мен цифрлық технологияларды интеграциялау.
    // Почвоведение и агрохимия, 2025; (2):46–58. https://doi.org/10.51886/1999-740X_2025_2_46
  5. Сулейменов Б., Танирбергенов С., Зәріп З., Мұсаева Қ., Қайсанова Г.
    Оңтүстік-шығыс Қазақстан жағдайында соя, күздік бидай және қант қызылшасын өсіруде гуминді тыңайтқыштарды қолдану.
    // İzdenister Natizhеler, 2025; 1 (105):439–451. https://doi.org/10.37884/1-2025/47
Патенттер
  1. 5712 пайдалы модель патенті (31.12.2020)
    "Дәнді және бұршақ дақылдарының өнімділігін арттыруда биотыңайтқышты қолдану әдісі."
     Авторлар: Сулейменов Б.У., Колесникова Л.И., Кан В.М.
  2. 8251 пайдалы модель патенті (14.07.2023)
    "Ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыру әдісі."
     Авторлар: Сулейменов Б.У., Қайсанова Г.Б., Танирбергенов С.И., Ибраева М.А.
Топырақ‑агрохимиялық зерттеулердің болашағы – стратегиялық басымдықтар
Топырақ деградациясы, климаттық өзгерістер және тұрақты ауыл шаруашылығы талаптарының күшеюіне байланысты, Қазақстан Республикасындағы топырақ‑агрохимиялық зерттеулер келесі кешенді стратегиялық бағыттарға негізделуі қажет:
  • Уақытша мониторингтік алаңдармен тыңайтқыш тәжірибелерінің географиялық желісін дамыту – бұл топырақ ресурстарын ғылыми негізде басқаруды, агроэкожүйелердің экологиялық тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
  • Минералдық қоректену туралы сенімді деректер алу, агрохимиялық нормаларды есептеудің әдістемесін жетілдіру.
  • Ландшафтық агрохимия ғылымының негізін қалыптастыру – агроландшафттардың кеңістіктік түрлілігін, топырақ құнарлылығы мен егіншілік интенсивтілігін ескеру қажет.
  • Precision farming технологиялары мен интеллектуалды бағдарламалық шешімдерді енгізу – агрохимиялық зерттеу мен өнімділікті басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында.
  • Жаңа макро- және микроудобрения формаларының, биостимуляторлардың, биопрепараттардың тиімділігі мен экологиялық қауіпсіздігін зерттеу.
Құрғақшылық және тұздану жағдайында өнімділікті модельдеу:
  • Құрғақшылық, тұз, температура, pH және қоректік заттар әсерін бір уақытта ескеруге мүмкіндік береді.
  • Әртүрлі суару мен тыңайтқыш енгізу сценарийлерін симуляциялайды.
  • Агро-ГИС жүйелеріне интеграцияланып, егіс алаңдарын қауіп-қатер деңгейіне қарай бөледі.
  • Өнім түсімінің құлдырауын алдын ала болжауға септігін тигізеді.
  • Су мен тыңайтқыштарды шамадан тыс пайдалануды болдырмай, экологиялық әсерді азайтады.
  • Топырақ құнарлылығын қалпына келтіріп, оның тұрақты пайдаланылуын қамтамасыз етеді.
Бұл модельдер – ауыл шаруашылығын өзгермелі табиғи жағдайларға бейімдеуге және тұрақты азық-түлік өндірісін қалыптастыруға мүмкіндік беретін жаңа буын ғылыми-практикалық құрал.
Жүзеге асыру үшін ғылыми ұйымдар, аграрлық университеттер мен мемлекеттік органдардың үйлесімді жұмысы қажет. Тек ғылыми негізделген топырақ құнарлылығын басқару арқылы ғана Қазақстан тұрақты ауыл шаруашылығы, азық-түлік тәуелсіздігі және агроэкожүйелердің экологиялық тұрақтылығын қамтамасыз ете алады.

 
 


Байланыс деректері:

Амиров Бахытбек Мустафаұлы

е-mail: bak.amirov@gmail.com

тел: 8(727) 245-51-99

^
Жоғарыға